Çelik Standartları Nelerdir?

Çelik standartları yapı, makine ve üretim parçalarında kullanılan çelik ve demir alaşımların sınıflandırma, değerlendirme, mekanik ve metalurjik alanında farklı özelliklerinin belirlenmesini sağlar. Çelik standartları belirli özelliklere göre sınıflandırılabilir. Dünya üzerinde evrensel çelik standartları bulunmamaktadır. Bu sebeple çelik standartları hakkında kabul edilmiş ulusal ve uluslararası kurumlar bulunmaktadır.

TSE Çelik Standartları

TSE (Türk Standartları Enstitüsü) malzeme türleri ile ilgili standartları hazırlarken DIN Alman endüstri çelik normlarını esas almıştır. “DIN” çelik normları “TSE” için de geçerlidir.
DIN Alman Endüstri Çelik Normları, Alman standartlarında malzeme tanımlaması için üç değişik sistem kullanılmaktadır.

1. Malzeme numarası gösterimi
2. Çeliğin çekme dayanımına göre kısa gösterimi
3. Çeliğin kimyasal analizine göre kısa gösterimi

• Karbon çelikleri
• Düşük alaşımlı çelikler
• Yüksek alaşımlı çelikler

Malzeme Numarası Gösterimi

Çeliğin çekme dayanımına göre kısa gösterimi:
Çeliğin minimum çekme dayanımı (kgf/mm²) esas alınarak gösterilir.

Çeliğin kimyasal analizine göre kısa gösterimi:

• Karbon çelikleri

C” ön harfi ile tanımlanır. “C” harfinden sonra gelen sayı yüzde C miktarının 100 katını gösterir. Ayrıca diğer özellikler “C” harfinden sonra k, m, q ve f harfleri konularak tanımlanmaktadır.

Alaşımsız çelikler için sembol harfleri ve anlamları

• Düşük alaşımlı çelikler:

Alaşım elemanlarının ağırlık olarak toplam miktarı %5 veya % 5’ten az çeliklerdir. Bu çeliklerin kısa işaretindeki ilk rakam karbon miktarının 100 katı olup bu sayıdan sonra alaşım elementi veya elementlerinin sembolleri ile daha sonraki sayı ve sayılarla da alaşım elementinin yüzde olarak ağırlıkları verilmektedir. Bu sayılar aşağıdaki alaşım elementi çarpanına bölünerek o elementin yüzde ağırlığı bulunur.

Cr, Mn, Si, Ni, Co, W için “4”
Al, Cu, Pb, Mo, V, Ti, Zr, Ti, T için “10”
C, S, P, N için “100”
B için “1000”

Örnek: 41Cr4 41 sayısı;
41/100 = 0,41 ortalama % C miktarını,
4 sayısı; 4/4 = 1 ortalama % Cr miktarını ifade eder.

• Yüksek alaşımlı çelikler:

Alaşım elementlerinin ağırlık olarak toplam miktarı %5’ten fazla olan çeliklerdir. Yüksek alaşımı belirlemek için tüm ifadenin başına bir “X” işareti konulmuştur. “X” harfinden sonra gelen sayı ortalama C miktarının 100 katıdır. Bu sayıdan sonra alaşım elementlerinin sembolleri ile bunların yüzde olarak ağırlıklarının miktarları verilir. Tüm alaşım elementlerinin çarpanları “1” olarak kabul edilir.

Örnek: X20Cr13
20 sayısı; 20/100 = 0,20 ortalama % C miktarını,
13 sayısı; 13/1 = 13 ortalama % Cr miktarını ifade eder.

ISO Uluslararası Standartlar

1947 yılında kurulan ve yaptığı standardizasyon çalışmaları sonucu sanayiye, ticarete ve tüketicilere katkılar sağlayan ISO (International Organization for Standardization), Uluslararası Standart Organizasyonudur. Standardizasyon çalışmaları ile dünya ticaretinin gelişmesi, ürünlerde kalitenin artırılması, ürün maliyetinin asgariye indirilmesi ve verimin artırılması gibi günümüz ekonomilerinin önemli sorunlarını çözmede büyük katkı sağlamaktadır. Türk Standartları Enstitüsü, ISO’nun üyesi ve Türkiye’deki temsilcisidir.

SAE Amerikan Normu (SAE Çelik Standartları)

SAE (Otomobil Mühendisleri Odası) Amerikan standartları, çeliklerin kimyasal bileşimlerine ve mekanik özelliklerine göre sembol gösterimlerini yapmaktadır.

Kimyasal bileşimi belirtilen çelikler dört basamaklı sembol sayı ile gösterilir. Sayının birinci basamağı çelik türünü ikinci sayı alaşım elementlerinin yüzde olarak ağırlık oranını, üç ve dördüncü basamağı binde olarak karbon oranını ifade etmektedir.

AFNOR– Fransız Standartları (AFNOR Çelik Standartları)

• Çeliğin çekme dayanımına göre kısa işareti
• Çeliğin kimyasal analizine göre kısa işareti
• Isıl işlem uygulanabilen C çelikleri (CC işareti ile ifade edilir)
• Isıl işlem uygulanması gereken C çelikleri (XC işareti ile ifade edilir)
• Düşük alaşımlı çeliklerin ifade şekli DIN normundaki gibidir. Alaşım elementlerini ifade eden harflerden bazıları değişir fakat alaşım elementi çarpanları DIN normundaki gibidir.
• Yüksek alaşımlı çeliklerde DIN normundaki “X” ibaresinin yerini “Z” harfi alır. Alaşım elementleri çarpanları ise DIN normundaki gibi “1” dir.

MKE Kurumu Çelikleri

MKE (Makine Kimya Endüstrisi) kurumu TSE’den çok daha önce kurulmuş, çelik üretimi yapan ve ürettiği çelikler için SAE Amerikan standartlarını esas alan bir kamu kuruluşudur. MKE çeliklerin sembol gösterimlerinde, SAE çelik standartlarında kullanılan dört basamaklı sayı sistemi kullanılır. Ancak sembol gösterimin başına “Ç”harfi konur.Çeliklerin renk kodları ile gösterimleri de vardır. Çelik üreticileri kolay tanınması ve depolama sırasında bir karışıklığa neden olmamak için üzerlerini (alınlarını) çeşitli renklerle boyamaktadırlar.

MKE normuna göre bazı çeliklerin renk kodları