Isıl işlemler sırasında meydana gelen, düzensiz soğuma sonucunda oluşan iç gerilmelerin giderilmesi gerekir. “Temperleme” işlemi de denilen gerginlik giderme tavı, menevişleme ve ıslah olarak iki şekilde yapılmaktadır.
Gerginlik Giderme Tavını Gerektiren Sebepler
Gerilim giderme tavı kaynak, döküm, ısıl işlem ve soğuk şekillendirme sonucu oluşan iç gerilimleri azaltmak amacıyla çeliklerin dönüşüm sıcaklıklarının altındaki bir sıcaklıkta ısıtılması ve yavaş soğutulması ile gerçekleştirilir. Çelik malzemelere 550 ºC ile 650 ºC sıcaklık aralığında bir sıcaklıkta gerilim giderme tavı uygulanır.
Malzemeler 550 ºC ile 650 ºC sıcaklık arasındaki bölgeye yavaş bir şekilde ısıtılmalı ve burada yaklaşık olarak 25 mm kalınlık için 1 saat bekletilmelidir. Soğutma işlemi çok yavaş bir şekilde yapılmalıdır.
Çeliklerde gerilim giderme tavlaması iki yöntem ile yapılmaktadır:
- Menevişleme
- Islah
Menevişleme
Sertleştirme sırasında oluşan martensit yapı birçok uygulama için fazlasıyla sert ve gevrek olup darbe direnci ve işlenebilirliği çok düşüktür. Aynı zamanda, hızlı soğuma sonucu, su verme işleminden sonra parçada yüksek gerilimler oluşur. Bu nedenle, hem parçanın gevrekliğini gidererek tok bir yapı elde etmek hem de iç gerilimleri azaltmak amacıyla menevişleme denilen ısıl işlem uygulanır.
Menevişleme, su verilip sertleştirilmiş yapıların ötektoid sıcaklığı (723 derece) altındaki sıcaklıklarda belli bir süre ısıtma ve kendi kendine soğutma işlemidir.
- Düşük sıcaklıkta meneviş: Menevişleme sıcaklığı 120-250 derece arasındadır. İşlem, sadece parça bünyesindeki iç gerginliklerin azaltılması amacıyla yapılır. Menevişten sonra sertlik çok az (2-3 HRC) düşer. Sertliğin fazla azalması istenmeyen parçalara uygulanır.
- Orta sıcaklıkta meneviş: Menevişleme sıcaklığı 350-450 derece arasındadır. Orta sıcaklıkta meneviş çok sık uygulanmaz ve genellikle yüksek mukavemet ile yüksek elastikiyetin birlikte istenildiği parçalara (yay çelikleri) uygulanır.
- Yüksek sıcaklıkta meneviş: Menevişleme sıcaklığı 450-650 derece arasındadır. Yüksek sıcaklıkta meneviş, makine yapım çeliklerine, yüksek tokluk ve yeterli mukavemet istenen yerlerde uygulanır.
Uygulamalarda genellikle şuna dikkat edilmelidir: Su verilen parça pratik olarak elle dokunabilme sıcaklığına düştüğünde fırına yerleştirilmelidir. Fırında menevişlenecek parçanın sıcaklığı fırınla birlikte yükselmelidir, (Sıcak fırına koymaktansa fırınla beraber ısının yükselmesi beklenmelidir.) Menevişleme sonrası soğutma aşırı hızlı olmamalı, bu gerilme oluşma olasılığını tetikler, mümkün olduğunca kendi hâlinde havada soğumaya bırakılmalıdır.
Islah
Islah etme daha çok yapı çeliklerine uygulanan önce bir sertleştirme, arkasından da yüksek sıcaklıkta menevişleme (450-650 C°) işlemlerinin bütünüdür. İşlemin amacı yüksek sünekliktir. Menevişleme ile arasındaki fark, işlemlerin yapıldığı sıcaklıktır. Islah işlemi yüksek dayanım ve süneklik elde etmenin kolay ve ucuz yoludur. Çünkü aynı özellikleri kazandırmak için çeliğe alaşım elementleri katmak ıslah işlemine nazaran zor ve pahalıdır. Bundan dolayı genellikle dişli çarklar, kamlar, krank milleri, motor parçaları vb. mekanik elemanların yapımında ıslah edilmiş çelikler kullanılmaktadır. Islah işlemine tabi tutulmuş çelik parçalar talaşlı üretime de uygun hâle gelir.
“Su verme tavı nedir? (Sertleştirme)” blog yazımıza gidebilir ya da Kesici Takımlar Blogumuza geri dönebilirsiniz.